Saisir l’imperceptible : photographie d’art et ethnologie en perspective à Ségou au Mali - HAL Accéder directement au contenu
Article dans une revue Sources. Material & Fieldwork in African Studies Année : 2023

Saisir l’imperceptible : photographie d’art et ethnologie en perspective à Ségou au Mali

Résumé

Jata seko ni dɔnko jɔyɔɔrɔ bɛ seka kɛ mun ye hadamadenya /maaninfinya la ? Jatala ni maaninfin dɔnnitigi fila de ye nin masalabolo nin sɛbɛn walasa k‘an kalan an na baaraw la ani ka sira jira minnu bɛ seka baara wɛɛrɛw sababu don nataw la. O baara bɛ daminɛ ni fɛn fila ye (seko ni dɔnko ani maayakalan) ani (ka sɛbɛn jira min bɛ kuma dɔnko ni fɛn dɔw kan). Ɲininikɛla i na fo jadilanna bɛ sɛgɛsɛgɛli baara k’o kan ani k’o jira. Ɲininin hokumo wolola nin jɛ ye ani ja sɛgɛsɛgɛli ni mɔnw ni dusukun fɛnw ye minnu bɛ maaninfin dɔnnitigi dɛmɛ ala baara la seko ni dɔnko kɔnɔna na. Jata ni maayakalan bɛ Mali tariku kɔnɔ. Jɛ dɔ bangɛna o kɔnɔna na maaninfin dɔnnitigi dɔ ni jatala dɔ cɛ, kuma bɛna k’olu kan nin gafefuraw kɔnɔ. Kuman dɔrɔn tɛna kɛ nin mɔgɔ fila hakilina baara kan, nkan u bɛna sɛbɛn. Ola, folofolola, sɛbɛnbaw bɛna kɛ mɔgɔw ni baarakɛ fɛnw de ye. O mɔgɔw ye Oumarou Dembele ni Laure Carbonnel ye u bɛ hakilina baaraw kɛ walasa fili kana y’u ka baaraw ni ŋanniyaw cɛ. Jɔyɔɔrɔ folo bɛ kuma u ka ɲɔgɔnye cogoyaw de kan. Jɔyɔɔrɔ filana bɛ kuma u ka yefɛnw ni hakilina fɛnw de kan. Jɔyɔɔrɔ sabanan bɛ sɛgɛsɛgɛli k’u ka kɛtaw kan ani jata seko ni dɔnkon ni maayakalan baara minɛw kan. Ola, sɛbɛn bɛ kɛ kɛyɔɔrɔw ni miirinaw n‘u ɲɔgɔnnaw kan. Sɛbɛnba ninnu bɛna ɲɛfɔli kɛ ni widow ni jaw ni kumaw ye u ka baaraw kan n‘o ye jata n‘a danfarancɛw ani mɛn bɛ wele faransekan na ko jata tariku ɲɛfɔ yɔɔrɔ kelen kan. An ka jɛɲɔgɔnya nin nana nin miirinaw ni sininyasigin fɛnw ye ani gɛlɛyaw ye minnu ye kuntilenna folo jɛngɛn. Nkan, miirina ɲuman sɔrɔla ɲɔgɔnye nin kɔnɔ. Nin jata seko nin dɔnko kan ye sɛgɛsɛgɛli baara folo de ye walasa ka jɛ labɔn. Mun na ja dɔw kaɲi kɔsɔbɛ ka tɛmɛn dɔw la ? Umaru ye sɛgɛsɛgɛli baara min k’a yere ka baara nin kan, o ye hakilina dɔ dayɛlɛn maaninfin dɔnnitigi ye k’a ɲɛsin jaw n‘a tarikun kan, ka nani nin ɲininkali ye, munna ani cogo jumɛn na jata baara ni maayakalan bɛ seka taaman ɲɔgɔn fɛ.
What role might art photography play in the social sciences? This paper, written two-handedly, describes work carried out jointly by a photographer and an anthropologist to identify the impasses encountered, what they tell us about our professions, and ways forward for future work. This process begins with the contrasting of dualities, dual fields (art and ethnology) and dual categories (artistic and documentary). We go on to analyse the attention to the imperceptible that both the researcher and the artist explore and display. The Introduction provides the context of a collaboration that had its origins in a two-fold research topic - the analysis of perception, and also a methodological question, more focused, concerning the perceptible forms upon which the ethnologist's attention might linger to analyse the construction of a cultural capital. Photography is also rooted in a history, in Mali as in the field of ethnology. These roots are the source of the actual encounter between an ethnologist and a photographer and of the postures that will be analysed throughout the following pages. The reflexive work on this collaboration is not only described, it is staged in the particular format of the writing. From the first section, the authors feature both as characters and subjects. Characters, because each paragraph is headed by a name, Oumarou Dembele or Laure Carbonnel, not as a transcribed dialogue, but as a reconstructed train of thought, so as to avoid any confusion of the roles and the intentions. Subjects too, since their encounter and trajectory (first part), and the impasses and inspirations of this collaboration (second part), and the analysis of their respective practices (third part), are the materials upon which our study of the interrelation between art photography and ethnology is focused. To that end, the text makes use of field notes, memories, and the two previous versions of the reflection. Then the authors comment on their own practices (in videos, photographs and words) based on the work of the photographer and the difference between an artistic photograph and what is referred to in French as the 'photographie documentaire' of a single place. Reviewing our collaboration brings to light the presuppositions, the projections, the pitfalls which have somewhat altered the initial aim of the collaboration, and also the inspirations that have blossomed from this encounter, with photography which is not solely illustrated material but also a preamble to analysis, the establishment of relationships. But why do certain images seem more relevant than others? Oumarou's analysis of his own work opens up a line of thinking on the field of observation in ethnology which in turn leads to a pragmatic analysis of the artistic and documentary photographs, showing how and why interrelating art photography and ethnology can prove productive.
Quelle place la photographie d’art pourrait-elle prendre en sciences sociales ? Ce texte, écrit à deux mains, décrit un travail de collaboration entre un photographe et une anthropologue pour saisir ses impasses, ce qu’elles nous apprennent de nos métiers, et les pistes pour des travaux futurs. Ce cheminement débute par la confrontation de dualités, celle de champs (art et ethnologie) et de catégories (artistique et documentaire). Il se poursuit par une analyse de l’attention à l’imperceptible que le chercheur comme l’artiste explorent et exposent. L’introduction situe une collaboration qui a pris sa source dans une double question de recherche, celle de l’analyse de la perception, mais aussi une question méthodologique plus située concernant les formes, sensibles, sur lesquelles l’attention de l’ethnologue pouvait s’arrêter pour analyser la fabrique d’une capitale culturelle. La photographie est aussi ancrée dans une histoire, au Mali comme dans le champ de l’ethnologie. De cet ancrage naît la rencontre, concrète, entre une ethnologue et un photographe ainsi que des postures qui seront analysées au fil des pages. Le travail réflexif sur cette collaboration n’est pas seulement décrit, il est mis en scène, dans le format d’écriture particulier. Dès la première partie, les auteurs apparaissent à la fois comme des personnages et des sujets. Des personnages, car chaque paragraphe est précédé par le nom, Oumarou Dembele ou Laure Carbonnel, non comme un dialogue retranscrit, mais comme un cheminement de pensée reconstruit, de manière à éviter la confusion des rôles et des intentions. Sujets également, car leur rencontre et parcours (première partie), de même que les impasses et inspirations de cette collaboration (deuxième partie), et l’analyse de leurs pratiques respectives (troisième partie), sont les matériaux sur lesquels porte l’étude de l’articulation entre photographie d’art et ethnologie. Pour cela, le texte s’appuie sur des notes de terrain, sur des souvenirs, sur des versions précédentes de la réflexion. Puis les auteurs commentent leurs propres pratiques (en vidéos, en images et en mots) en partant du travail de photographe et de la différence entre un cliché artistique et ce qu’il appellera en français une photographie documentaire d’un même lieu. Le retour sur notre collaboration fait émerger les présupposés, les projections, les écueils qui ont quelque peu dévié l’objectif premier de la collaboration, mais aussi les inspirations qui ont affleuré de cette rencontre, avec une photographie qui n’est plus seulement un support imagé, mais un préambule à l’analyse, une mise en relation. Mais pourquoi certaines images semblent-elles plus pertinentes que d’autres ? L’analyse d’Oumarou sur son propre travail ouvre un champ réflexif sur le cadre d’observation en ethnologie qui conduit en retour à une analyse pragmatique des clichés artistiques et documentaires faisant émerger comment et pourquoi la photographie artistique et l’ethnologie peuvent s’articuler de manière féconde.
Que lugar pode ocupar a fotografia artística em Ciências Sociais ? Este texto escrito a quatro mãos descreve o trabalho de colaboração entre um fotógrafo e uma antropóloga a fim de apreender as suas dificuldades, o que nos ensinam sobre as nossas profissões e fornecer pistas para futuros trabalhos. Este percurso começa com o confronto das dualidades, a dos campos (arte e etnologia) e a de categorias (artístico e documental. Prossegue com uma análise da atenção dada ao imperceptível que, tanto a investigadora como o artista, exploram e expõem. A introdução contextualiza uma colaboração que tem a sua origem numa dupla questão de investigação, a da análise da percepção mas também uma questão metodológica mais precisa, relativa às formas sensíveis, sobre as quais a atenção da etnóloga poderia incidir, para analisar a construção de uma capital cultural. A fotografia fica assim inserida na história, quer no Mali quer no campo da etnologia. Desta ligação nasce o encontro concreto entre uma etnóloga e um fotógrafo assim como as posições a ser analisadas no decorrer do texto. O trabalho reflexivo sobre esta colaboração não se limita a ser descrito, ele é encenado no formato de escrita pessoal. Na primeira parte os autores surgem ao mesmo tempo como personagens e como sujeitos. Personagens, porque cada parágrafo é precedido do nome Oumarou Dembele ou Laure Carbonnel, não como um diálogo transcrito, mas como um caminho de pensamento reconstruído, de forma a evitar a confusão entre as funções e as intenções. Igualmente sujeito porque o seu encontro e percurso (primeira parte), assim como os obstáculos, são os materiais sobre os quais versa o estudo da articulação entre fotografia artística e etnologia. Para tal, o texto apoia-se em notas de campo, recordações, versões anteriores da reflexão. Seguidamente, os autores comentam as suas próprias práticas (em vídeo, imagens e palavras), partindo do trabalho do fotógrafo e da diferença entre uma fotografia artística e aquilo que o mesmo designará em francês como fotografia documental, de um mesmo lugar. O regresso à nossa colaboração faz emergir os pressupostos, as projecções, os obstáculos que levaram a um certo desvio do seu objectivo inicial. Mas também as inspirações surgidas deste encontro, com uma fotografia. que não é apenas um suporte de imagem, mas um preâmbulo da análise, um estar em relação. Por que razão certas imagens parece ser mais pertinentes que outras? A análise de Oumarou sobre o seu próprio trabalho abre um campo reflexivo sobre o quadro de observação em etnologia que conduz, por sua vez, a uma análise pragmática das fotos artísticas e documentais, fazendo emergir o como e o porquê de a fotografia artística e a etnologia se poderem articular de forma fecunda.
Fichier principal
Vignette du fichier
SOURCES_06_08_Laure_Carbonnel_Oumarou_Dembele_Saisir_limperceptible.pdf ( 2.16 Mo ) Télécharger
Origine : Accord explicite pour ce dépôt
Loading...

Dates et versions

halshs-04125874, version 1 (20-06-2023)

Licence

Paternité - Partage selon les Conditions Initiales - CC BY 4.0

Identifiants

  • HAL Id : halshs-04125874 , version 1

Citer

Laure Carbonnel, Oumarou Dembele. Saisir l’imperceptible : photographie d’art et ethnologie en perspective à Ségou au Mali. Sources. Material & Fieldwork in African Studies, 2023, 6 | Photos & Photographers, pp.223-256. ⟨halshs-04125874⟩

Collections

SOURCES
40 Consultations
64 Téléchargements
Dernière date de mise à jour le 05/05/2024
comment ces indicateurs sont-ils produits

Partager

Gmail Facebook Twitter LinkedIn Plus